Diagnostyka i leczenie zapalenia trzustki

Zapalenie trzustki zajmuje jedno z wiodących miejsc w patologii przewodu pokarmowego; z reguły choroba ma charakter wtórny i rozwija się na tle ciągłego zalegania żółci. Przy takiej diagnozie objawy i leczenie zależą od choroby podstawowej, a w związku z tym rozpoznanie i terapia wymagają profesjonalizmu i doświadczenia. Prywatna klinika „Twój Lekarz w Warszawie” oferuje wykwalifikowaną pomoc w przystępnych cenach przez czołowych specjaliśtów gastroenterologów!

Co to jest zapalenie trzustki

Zapalenie trzustki to ogólna nazwa procesów zapalnych w trzustce spowodowanych nadmierną produkcją i przedwczesną aktywacją proteolityczną enzymów. W ciągu ostatnich 30 lat częstość występowania podwoiła się, a choroba znacznie się zmniejszyła: jeśli wcześniej zapalenie trzustki było uważane za problem osób starszych, teraz chorują też ludzie w średnim wieku– najbardziej aktywna i pełnosprawna część populacji.

Objawy zapalenia trzustki

Obraz kliniczny zapalenia trzustki jest zróżnicowany; jeśli wpiszesz w wyszukiwarce internetowej zapytanie „zapalenie trzustki, objawy, leczenia”, może się wydawać, że mówimy o różnych chorobach. Jedyną wspólną rzeczą jest główny objaw zapalenia trzustki – ból brzucha, ale istnieją szczegóły dotyczące lokalizacji i nasilenia bólu.

Najczęściej pacjenci skarżą się na tnący lub tępy ból w lewym podżebrzu, promieniujący do klatki piersiowej lub pod łopatką, rzadziej do okolicy biodrowej, pachwiny i krocza; ból jest również opasujący, przesuwa się do prawego podżebru lub nie ma wyraźnej lokalizacji. Intensywny zespół bólowy, prowadzący nawet do wstrząsu występuje w ostrym zapaleniu trzustki i często towarzyszą mu zaburzenia autonomiczne – zwiększone oddychanie i przyspieszone tętno, kołatanie serca, duszność, częstoskurcz i spadek ciśnienia; pacjent może mieć gorączkę.

W przewlekłym zapaleniu trzustki występują nawracające ataki bólu związane z jedzeniem: dyskomfort i uczucie ciężkości nasilają się po jedzeniu lub w pozycji leżącej na plecach. Ciało reaguje szczególnie ostro na ostre, tłuste, smażone i słone potrawy, napoje alkoholowe i pokarmy stymulujące wydzielanie żółci; czasami obserwują się ciągnące bóle głodowe (przypominający wrzody żołądka czy dwunastnicy).

Ból brzucha łączy się z nudnościami, czkawką i wymiotami, żółć miesza się z wymiotami. Wymioty swoją drogą  prowadzą do odwodnienia i utraty elektrolitów, rysy pacjenta są zaostrzone, skóra staje się szaro-czarna, na języku pojawia się nalot, na skórze pojawia się zimny lepki pot.

Zaburzenie wydzielania enzymów trzustkowych powinno prowadzić do zaburzeń trawiennych, jednak objawy niestrawności w ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki będą różne. W ostrym zapaleniu trzustki funkcja skurczowa przewodu pokarmowego jest zaburzona, jelito przepełnia się gazami, ściana brzucha staje się napięta, można zaobserwować biegunkę lub zaparcia; w okolicy pępka pojawiają się niebieskie plamy.

W przewlekłym zapaleniu trzustki zaburzenia dyspeptyczne rozwijają się stopniowo; we wczesnych stadiach dominują dyskinezy dwunastnicy, powodując objawy refluksowe – zgagę, odbijanie, nudności. Dystroficzne zmiany tkanki funkcjonalnej i narastająca niewydolność wydzielnicza objawiają się okresowymi napadami wymiotów, wzdęć i biegunki; stolec może być gliniastego koloru i cuchnący, w stolcu możemy zaobserwować fragmenty niestrawionego pokarmu; u 30-40% pacjentów występuje umiarkowana żółtaczka skóry i twardówek.

W około połowie przypadków z powodu niewystarczającego wydzielania insuliny dochodzi do hiperglikemii, ze znacznym uszkodzeniem tkanki wydzielniczej  i przekształcającej się w cukrzycę typu II. W późniejszych stadiach choroby ból ustępuje; dominują objawy niewydolności enzymatycznej. Zakłócenie procesów wchłaniania w jelicie cienkim prowadzi do niedożywienia, osłabienia, osteodystrofii i pogorszenia krzepnięcia krwi.

Rodzaje zapalenia trzustki

Zapalenie trzustki występuje w postaci ostrej i przewlekłej; pierwszy charakteryzuje się ostrymi napadami, drugi zaś przedłużonym przebiegiem lub bezobjawowo  z okresowymi zaostrzeniami. Przewlekłe zapalenie trzustki może być również konsekwencją wcześniejszego ostrego zapalenia trzustki i postępujących zmian zwyrodnieniowych trzustki; ze względu na charakter odbudowy tkanek wyróżnia się kilka rodzajów przewlekłego zapalenia trzustki:

• stwardnienie – zastępowanie martwych komórek wydzielniczych gęstą tkanką łączną;
• zwapnienie – zwłóknienie trzustki z powstawaniem konkrementów i ognisk zwapnienia w obszarach krwotoków i martwicy;
• obturacyjny – wywołany zablokowaniem przewodów trzustkowych kamieniami żółciowymi u chorych;
• torbielowaty – występuje przy wyraźnym zwężeniu bliznowacejącym przewodów wydalniczych; leżące nad nimi odcinki poszerzają się i tworzą pseudokiszonki;
• guz rzekomy – rozwija się na tle proliferacyjnego procesu zapalnego z dominującym uszkodzeniem głowy gruczołu.

Czynniki ryzyka

Rozwój zapalenia trzustki wiąże się z działaniem czynników uszkadzających, które powodują skurcz przewodów wydalniczych i tworzenie komkrementów. Motorykę przewodów hamuje alkohol, dym tytoniowy, produkty przemiany materii bakterii i pasożytów, a także niektóre leki – antybiotyki, nitrofurany i sulfonamidy, tiazydy, merkaptopuryny, kortykosteroidy, cytostatyki i środki antykoncepcyjne. W przypadku patologii autoimmunologicznych toksyny leukocytów niszczą tkankę gruczołową, a w dziedzicznych fermentopatii, zaburzeniach trawienia i metabolizmu – produkty niepełnego metabolizmu.

Złe odżywianie jest kolejnym czynnikiem ryzyka, przy czym szkodliwe jest nie tylko przejadanie się, ale także długotrwały post; najwyraźniej niedobór białka, witamin i przeciwutleniaczy zwiększa prawdopodobieństwo zwapniającego zapalenia trzustki niezależnie od kaloryczności diety. Przedawkowanie preparatów wapnia i witaminy D, nadczynność przytarczyc przyczyniają się do zagęszczania i zalegania wydzieliny, niedrożności przewodów i tworzenia konkrementów.

Przyczyny zapalenia trzustki

Zapalenie trzustki należy do chorób polietiologicznych – oznacza to, że choroba występuje z wielu powodów, wśród których główne znaczenie ma nadużywanie alkoholu. Do 45-90% przypadków ostrego zapalenia trzustki z przejściem do przewlekłej postaci zwapniającej wiąże się z systematycznym spożywaniem alkoholu w dawkach powyżej 20 gramów czystego spirytusu. Między innymi wśród miłośników alkoholu obserwuje się wczesny początek choroby – w wieku 35-40 lat, podczas gdy u osób niepijących zapalenie trzustki rozwija się po 65. roku życia i później.

Wśród innych przyczyn zapalenia trzustki zauważono refluks żółciowy, który obserwuje się u 35% pacjentów, głównie u kobiet cierpiących na kamicę żółciową. Inne przyczyny, które wywołują rozwój procesu zapalnego, obejmują stany patologiczne i zakłócają motorykę przewodów trzustkowych:

• urazy i zmiany bliznowate przewodów trzustkowych;
• nieudana operacja usunięcia brodawki dwunastnicy z uszkodzeniem zwieracza;
• długotrwałe przyjmowanie leków;
• choroby zakaźne i pasożytnicze;
• choroby autoimmunologiczne i alergie;
• zaburzenia hormonalne i zaburzenia metaboliczne;
• anomalie anatomiczne i współistniejące choroby przewodu pokarmowego

Przebieg i powikłania zapalenia trzustki

Zaleganie wydzieliny w trzustce prowadzi do aktywacji enzymów, samotrawienia tkanek trzustki i rozwoju stanu zapalnego. Uszkodzenie naczyń powoduje krwawienie, wrzody i nadżerki błon śluzowych przewodu pokarmowego; zmiany patologiczne w tkankach wywołują różne powikłania:

• żółtaczka, zwężenie brodawki dwunastnicy i toksyczne zapalenie wątroby – przy ściskaniu ogólnego przepływu żółciowego przez pseudotorbiele i konkrementy;
• wodobrzusze z narastającą niewydolnością oddechową – przy ucisku żył wrotnych i naczyń śledziony;
• udział w procesie zapalnym przyszczepka sieciowego wraz z torebką, otrzewnej i zaotrzewnowej, krezka i więzadeł wątrobowych;
• powstawanie wtórnych ognisk zapalnych w płucach, wątrobie, nerkach i sercu;
• enzymatyczne zapalenie otrzewnej jest bardzo niebezpiecznym stanem, który występuje, gdy pseudokiszonki pękają wraz z wyciekiem treści do jamy brzusznej;
• ropnie i martwica trzustki podczas przeniesienia mikroflory z jelita cienkiego;
• złośliwe zwyrodnienie tkanek w przedłużającym się przewlekłym zapaleniu trzustki.

Rozpoznanie zapalenia trzustki

Obraz kliniczny zapalenia trzustki zależy od postaci i stadium choroby, lokalizacji procesu patologicznego, chorób współistniejących i powikłań. Wiele chorób układu trawiennego ma podobne objawy; niezwykle trudno jest zdiagnozować objawy, dlatego przepisywane są dodatkowe badania obrazowe i laboratoryjne:

• badanie ogólne krwi – wykrywa typowe objawy stanu zapalnego (leukocytoza, neutrofilia, OB);
• badanie biochemiczne krwi – stwierdza się zwiększoną aktywność enzymów trzustkowych i wątrobowych, wzrasta poziom cukru i bilirubiny, zmniejsza się stężenie wapnia i albuminy;
• badanie moczu na amylazę trzustkową (diastazy);
• badanie stolca – w stolcu chorego określa się włókna mięśniowe oraz skrobię i elastazę; przy utracie 85-90% funkcji wydzielniczej trzustki zwiększa się zawartość tłuszczu obojętnego i zmniejsza się stężenie elastazy;
• MRI, TK i USG trzustki – uwidocznione są obszary stanu zapalnego i martwicy, ropnie, torbiele, zwapnienia, czopki białkowe i guzki, określa się wielkość i lokalizację ognisk patologicznych i kamieni;
• gastroduodenoskopia – badanie stanu czynnościowego żołądka i dwunastnicy;
• cholangiopankreatografia wsteczna – badanie przewodów trzustkowych z pobieraniem próbek wydzieliny;
• elastografia – badanie sztywności tkanek trzustki, określenie stopnia zwłóknienia i stwardnienia.

Leczenie zapalenia trzustki

Jak leczy się zapalenie trzustki? Nie ma uniwersalnej odpowiedzi na to pytanie. Każdy przypadek jest wyjątkowy, więc leczenie jest dobierane indywidualnie na podstawie wyników badania. W nieskomplikowanych przypadkach pozwolone jest leczenie zachowawcze w domu pod kontrolą specjalisty; podstawą jest terapia farmakologiczna:

• środki przeciwbólowe i przeciwskurczowe – łagodzące ból i przywracające motorykę przewodów;
• antybiotyki i NLPZ – w celu zahamowania stanu zapalnego i infekcji;
• witaminy i środki wzmacniające – przy wyczerpaniu i zespole złego wchłaniania;
• inhibitory pompy protonowej – w celu zmniejszenia produkcji kwasu solnego i złagodzenia podrażnienia jelit;
• preparaty enzymatyczne – aby zrekompensować niewydolność wydzielniczą trzustki, w razie potrzeby dodaje się insulinę.

Przy niedrożności przewodów, powikłaniach ropnych i rozległych zmainach rzekomych z zagrożeniem zapaleniem otrzewnej wskazana jest hospitalizacja i operacja – odkażanie ognisk ropienia i martwicy oraz resekcja dotkniętych obszarów narządu. Niska skuteczność leczenia zachowawczego w przewlekłym zapaleniu trzustki może być również wskazaniem do operacji; z reguły pacjent spędza w szpitalu około 10 dni, rehabilitacja pooperacyjna trwa 1,5-2 miesiące.

W pierwszych dwóch lub trzech dniach zaostrzenia ważne jest przestrzeganie diety, tzw. głodówki; po poprawie zaleca się częściowe odżywianie i unikanie pokarmów drażniących przewód pokarmowy; w szpitalu przeprowadza się terapię infuzyjną i detoksykacyjną, organizuje się dożylne odżywianie. Jeśli pojawią się wskaźniki poprawy, do menu wprowadza chude mięso i ryby, warzywa, lekkostrawne zupy, niskotłuszczowe mleko i twarożek, suszony biały chleb.

Zapobieganie zapaleniu trzustki

Aby zapobiec atakom zapalenia trzustki, będziesz musiał radykalnie zmienić swój tryb życia – rzucić palenie i alkohol, zorganizować oszczędny reżim dnia. W okresie remisji nie jest konieczne przestrzeganie ścisłej diety, wystarczy wykluczyć z diety żywność przeciążającą wątrobę i trzustkę:

• tłuste mięso, kiełbasy i podroby;
• sosy i ostre przyprawy;
• grube zboża i rośliny strączkowe;
• słodycze i pieczywo;
• przetwory, marynaty i wędliny
• mocna herbata i kawa, słodkie soki i wody.

Menu powinno zawierać wystarczającą ilość łatwo przyswajalnego białka, witamin i pierwiastków śladowych; preferowane powinny być gotowane, duszone i pieczone potrawy. Spróbuj także znaleźć czas na spacery na świeżym powietrzu lub umiarkowaną aktywność fizyczną, opanuj techniki relaksacji i radzenia sobie ze stresem i nie zapomnij poddać się badaniom kontrolnym: jeśli plan leczenia  zostanie dostosowany na czas, można uniknąć wielu nawrotów.

Specjaliści kliniki „Twój Lekarz w Warszawie” chętnie doradzą Ci w kwestiach leczenia zapalenia trzustki i zapobiegania zaostrzeniom: przeprowadzimy kompleksowe badanie i opracujemy skuteczny program terapii podtrzymującej, który nie będzie Cię stresował: umów się na wizytę u gastroenterologa, aby zapalenie trzustki nie przeszkadzało Ci, podczas gdy podbijasz świat!